Kan de Europese Unie Macedonië helpen?
Er is dezer dagen in de Europese Unie geen politicus te vinden die zich niet ‘ernstige zorgen maakt’ over Macedonië, en belooft ‘volop betrokken’ te zijn bij de zoektocht naar een oplossing. Dat hoor je vaker.
De huidige crisis in Macedonië is al jaren in de maak, en de Europese Unie zag hem als geen ander aankomen. Keer op keer waarschuwden rapporten voor de ziektes waarvan we nu de consequenties zien: geen dialoog tussen regering en oppositie, manipulatie van de media, corruptie, gebrek aan respect voor burgerrechten en een groeiend wantrouwen onder burgers van de gehele politieke elite.
Keer op keer kwam het tot een crisis, en iedere keer was die weer iets groter. De EU sprak steeds zijn bezorgdheid uit, maar bleek niet in staat de trend te helpen keren.
Brussel heeft weinig meer om Macedonië te lokken
Het probleem is dat Brussel weinig meer heeft om Macedonië te lokken. Ooit was het land een ster aan het Europese firmament, en de aanmoedigingsprijzen werden voor Brusselse begrippen snel vergeven. Macedonië was al kandidaatlid in 2005, koud een jaar na aanvraag. De Europese Commissie deed de lidstaten een aanbeveling om toetredingsonderhandelingen te beginnen in 2009, en die aanbeveling is sindsdien een jaarlijks terugkerend ritueel geworden.
Echte onderhandelingen zaten er namelijk nooit in, omdat EU-lid Griekenland weigert om Macedonië onder die naam toe te laten. Het is waarom EU-documenten nog altijd spreken van de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (FYROM). Macedonië is historisch een Grieks begrip, redeneert men in Athene, en daar moeten de noorderburen afblijven.
De EU hoopt dat Griekenland en Macedonië een compromis bereiken, maar dat bleek tot nu toe ijdel. Waar zelfs Servië en Kosovo een weg wisten te vinden om samen nader tot Brussel te komen – ondermeer door een voetnoot toe te voegen bij gebruik van de controversiële term ‘Kosovo’ – belandden Griekenland en Macedonië in een impasse.
En dus dobbert Macedonië al jaren rond als de EU-kandidaat zonder perspectief. De magie van EU-toenadering, die zoveel landen in Oost-Europa een essentieel zetje gaf bij moeizame democratisering, ging voor Macedonië niet op. Vooruitgang was traag en werd doorgaans gevolgd door twee stappen terug.
“Ik verwacht nauwelijks substantiële vooruitgang voordat de toetredingsonderhandelingen worden geopend.” voorspelde Jelko Kačin, destijds rapporteur voor het Europees Parlement voor Macedonië, al in 2012. Het werd zelfs achteruitgang.
Terwijl Macedonië van stilstand naar achteruitgang wegzakte, leek stabiliteit de eerste prioriteit te hebben
De Europese Commissie zag de problemen, maar had wortel noch stok om Macedonië op het rechte pad te houden. Het koos voor een middenkoers. Kritiek werd zorgvuldig afgewisseld met lof voor positieve ontwikkelingen. Terwijl Macedonië van stilstand naar achteruitgang wegzakte, leek stabiliteit de eerste prioriteit te hebben.
Mensenrechtenorganisaties werden daar moedeloos van: “De rapporten van de Europese delegatie waren vaak veel te positief. Dat heeft ons niet geholpen”, zegt Uranija Pirovksa van het Helsinki Comite voor Mensenrechten.
De frustratie van de Commissie zelf werd overduidelijk in het rapport over Macedonië van eind 2014: ‘De Europese Raad van regeringsleiders volgt het advies niet op om toetredingsonderhandelingen te beginnen, terwijl de Macedonische regering te weinig doet om hervormingen duurzaam te maken. Op sommige terreinen gaat het land evident achteruit.’
Nu zijn dus er weer ernstige zorgen over Macedonië. “De partijen in dit land moeten oplossingen vinden om terug op de weg naar EU-lidmaatschap te komen”, zei europarlementariër Richard Howitt in mei 2015, na een massale oppositiebetoging tegen Gruevski. “De EU moet daarbij helpen.”
Dagdromerij gaat Macedonië in ieder geval niet verder helpen
De vraag wat de EU Macedonië concreet kan bieden is nog niet aan de orde. In ieder geval geen dagdromerij over verre doelen. “Op dit moment is EU-lidmaatschap niet onze grootste prioriteit”, zegt Pirovska. “We willen nu eerst de maffia uit de regering verjagen.”
Op dat vlak heeft de EU geen grote staat van dienst in de regio. Voorlopig zet Brussel in op het klassieke recept van een dialoog tussen premier Gruevski en oppositieleider Zaev. Een eventuele deal tussen die twee zou voor snelle rust kunnen zorgen. Het huizenhoge risico daarvan is dat geen van de structurele problemen van Macedonië wordt aangepakt.